Βιολογική Καταπολέμηση του Δάκου

Εισαγωγή

Ο Δάκος αποτελεί μακράν το πιο επιζήμιο έντομο στην ελληνική γεωργία, και σίγουρα προκαλεί μεγάλες ζημιές στις οικονομίες όλων των μεσογειακών χωρών. Η επιστημονική του ονομασία είναι Bactrocera oleae, και πρόκειται για ένα δίπτερο έντομο που μοιάζει με τη γνωστή οικιακή μύγα, αλλά έχει μικρότερο μέγεθος. Αν και η ζημιά έχει ξεκινήσει πολύ νωρίτερα κάθε χρόνο, στη χώρα μας γίνεται αντιληπτή ακόμα και στους μη ειδικούς περίπου το Σεπτέμβριο – Οκτώβριο, καθώς τότε λόγω ευνοϊκών συνθηκών θερμοκρασίας και υγρασίας, οι πληθυσμοί έχουν φτάσει σε μεγάλα επίπεδα και πλέον οι πληγές είναι εμφανείς στις ελιές μας. Πρόσφατα σε ελαιώνες της Κρήτης, η προσβολή από δάκο και στη συνέχεια από γλοιοσπόριο είχαν ως αποτέλεσμα τη δραματική αύξηση της οξύτητας. Συνεπώς, περίπου το 80% της παραγωγής κάποιων περιοχών (με πάρα πολύ καλούς ελαιώνες) ήταν τόσο κακής ποιότητας, που κατευθύνθηκε τελικά για βιομηχανική χρήση.

Γενική Φυσιολογία 

Ο Δάκος είναι τόσο καταστρεπτικός γιατί είναι ένα πολύ δραστήριο και ευπροσάρμοστο έντομο. Είναι ικανό να πετάξει πάνω από 3-4 χιλιόμετρα, αναζητώντας τροφή και σύζευξη. Ένα θηλυκό έντομο γεννά περισσότερα από 200 αυγά, οπότε καταλαβαίνει κανείς το ρυθμό ανάπτυξης και προσβολής που μπορεί να έχει μια καλλιέργεια αν δεν ελεγχθεί νωρίς. Ο κύκλος ζωής του εντόμου διαρκεί περίπου 35 ημέρες (λιγότερες το καλοκαίρι και περισσότερες το φθινόπωρο). Όταν επικρατήσουν υψηλές θερµοκρασίες άνω των 35°C, οι πληθυσµοί του δάκου µειώνονται αρκετά, καθώς άλλα έντομα πεθαίνουν και άλλα εμφανίζουν στειρότητα. Το καλοκαίρι δηλαδή υπάρχει μια φυσιολογική πτώση στο ρυθμό ανάπτυξης, αλλά το φθινόπωρο οι πληθυσμοί αρχίζουν να αυξάνονται με πολύ μεγάλο ρυθμό σε κάποιες περιοχές. 

Ζημιές που προκαλεί ο Δάκος

Ο Δάκος προσβάλλει τον καρπό της ελιάς. Η προνύμφη του Δάκου τρέφεται από το σαρκώδες τμήμα της ελιάς, ενώ το θηλυκό έντομο δημιουργεί πληγή πάνω στον καρπό όταν εναποθέτει το αυγό του. Η ζημιά είναι κατ’ αρχάς ποσοτική, καθώς έχουμε καρπόπτωση και μικρότερη παραγωγή. Στη συνέχεια, η ζημιά είναι και ποιοτική, καθώς αυξάνεται η οξύτητα του ελαιολάδου λόγω της δραστηριότητας των μυκήτων, ενώ οι βρώσιμες ποικιλίες καθίστανται ακατάλληλες καθώς έχουν πολύ εμφανείς στοές και πληγές. Τέλος, ο καρπός γίνεται εξαιρετικά ευάλωτος σε δευτερογενείς προσβολές (π.χ. γλοιοσπόριο). Τα ξηρικά δέντρα υποφέρουν κατά κανόνα λιγότερο.

Βιολογική Καταπολέμηση του Δάκου

Τα προηγούμενα χρόνια, η καταπολέμηση του Δάκου γινόταν με συνεχείς ψεκασμούς από το Υπουργείο Γεωργίας και τους παραγωγούς με ισχυρά φάρμακα. Ως αποτέλεσμα, το έντομο έγινε πολύ πιο ανθεκτικό στα εντομοκτόνα, ενώ οι συνεχείς ψεκασμοί είχαν επιπτώσεις και στην τροφική αλυσίδα. Έτσι, τα τελευταία χρόνια κερδίζει έδαφος η προσπάθεια βιολογικής καταπολέμησης του Δάκου ακόμα και σε ελαιώνες που δεν είναι πιστοποιημένοι για βιολογική καλλιέργεια, από τους Φορείς Πιστοποίησης. Υπάρχουν χιλιάδες ελαιώνες μικρής και πολύ μικρής έκτασης στη χώρα μας, όπου το ελαιόλαδο ή οι ελιές προορίζονται για οικιακή κατανάλωση από την οικογένεια του παραγωγού. Στις περισσότερες από αυτές τις περιπτώσεις, εφαρμόζεται βιολογική αντιμετώπιση του Δάκου. 

Ξεκινάμε πάντα με προληπτικά μέτρα.

Οι ελιές που έχουν πέσει στο έδαφος κατά τη συγκομιδή ή πιο πριν, αν δεν μαζευτούν και μείνουν εκεί έως την επόμενη χρονιά, είναι το τέλειο όχημα για το γρήγορο πολλαπλασιασμό του δάκου πολύ νωρίς. Ό,τι έχει απομείνει από τη συγκομιδή μας πρέπει να μαζευτεί σε σακούλες και να απομακρυνθεί άμεσα από το χωράφι, καθώς πιθανώς οι πεσμένες ελιές περιέχουν αυγά και προνύμφες του Δάκου.

Στη συνέχεια, εκτιμούμε τον πληθυσμό του δάκου, και άρα την έκταση του προβλήματος με ειδικές παγίδες Mcphail. Ακολούθως, αναλόγως της έκτασης του προβλήματος και της ιδιαιτερότητας της περιοχής μας, μπορούμε να συζητήσουμε με τον τοπικό γεωπόνο την εφαρμογή συνδυαστικά δύο ή και τριών εκ των παρακάτω μεθόδων. Αν εφαρμόσουμε μόνο μία μέθοδο, πιθανότατα δεν θα περιορίσουμε την ανάπτυξη του πληθυσμού και άρα την οικονομική μας ζημία. Για παράδειγμα, κάποιοι βιολογικοί ελαιοκαλλιεργητές προσπαθούν πολύ νωρίς αρχικά με εντομοπαγίδες να περιορίσουν τον πληθυσμό του δάκου, ενώ στη συνέχεια με ψεκασμό με ζεόλιθο αποτρέπουν την επαφή των εντόμων που έχουν απομείνει με τον ελαιόκαρπο. Έτσι, με δύο συνδυαστικές κινήσεις, έχουν τις μικρότερες δυνατές απώλειες από το δάκο. 

Μέθοδοι Βιολογικής Καταπολέμησης Δάκου:

Α.) Παγίδες. Υπάρχουν διαφόρων ειδών παγίδες. 

1. Υπάρχουν κατ’ αρχάς παγίδες που περιέχουν φερομόνες φύλλου. Οι ουσίες αυτές προσομοιάζουν τη φυσική σεξουαλική ορμόνη που παράγει το θηλυκό προκειμένου να θέλξει το αρσενικό. Τα αρσενικά (7 ημερών και πάνω) προσελκύονται στη σανίδα της παγίδας που περιέχει κόλλα και στη συνέχεια πεθαίνουν. Η ακτίνα δράσης τέτοιων παγίδων είναι μεγάλη, και μπορεί να φτάσει σε ορισμένες περιπτώσεις και τα 100 μέτρα. Παρόλα αυτά, σε χαμηλές θερμοκρασίες μειώνεται κατά κανόνα η αποτελεσματικότητά τους, καθώς απελευθερώνεται λιγότερη φερομόνη. Με τη δραστική μείωση του πληθυσμού των αρσενικών, επιτυγχάνεται επαρκής μείωση του πληθυσμού.  
2. Εκτός από παγίδες με φερομόνες, υπάρχουν παγίδες χρώματος. Ιδιαίτερα το χρώμα που έχει ο καρπός της ελιάς έλκει σε μεγάλο βαθμό το Δάκο, ο οποίος πλησιάζει την παγίδα και προσκολλάται στην κολλητική ουσία. 
3. Ακόμη, υπάρχουν παγίδες τροφής, δηλαδή παγίδες που περιέχουν τροφή για το δάκο αναμεμειγμένη με εντομοκτόνο επαφής, το οποίο θανατώνει αμέσως το έντομο. Έχουν ακτίνα δράσης 20 με 30 μέτρα στις περισσότερες περιπτώσεις. 
4. Υπάρχουν παγίδες που αποτελούν συνδυασμό των παραπάνω κατηγοριών, όπως πχ υφασμάτινες παγίδες που περιέχουν πυρεθρινοειδές εντοµοκτόνο (με άδεια χρήσης στη βιολογική γεωργία), και περιέχουν σαν προσελκυστική ουσία στερεή αµµωνία και φεροµόνη. 

Β.) Φυσικοί Εχθροί του Δάκου.

Υπάρχουν στη φύση διάφορα είδη ωφέλιμων εντόμων (παρασιτοειδή ή αρπακτικά) που προσβάλλουν το δάκο στα διάφορα στάδια του βιολογικού του κύκλου. Αυτά έχουν απομονωθεί σε χώρες του εξωτερικού, εκτρέφονται σε μεγάλους πληθυσμούς και πωλούνται σε ελαιοκαλλιεργητές που θέλουν μία φυσική λύση στο πρόβλημα του δάκου. Παρόλο που τα ωφέλιμα έντομα δε φαίνεται να μειώνουν τους πληθυσμούς του δάκου αρκετά, μπορούν να μετριάσουν κάπως τις οικονομικές επιπτώσεις, ιδιαίτερα αν εφαρμοστούν στο κατάλληλο χρονικό στάδιο. Αν και κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή, θα λέγαμε πως κατά μέσο όρο οι φυσικοί εχθροί του δάκου μπορούν να περιορίσουν τον πληθυσμό του κατά 20%, οπότε η μέθοδος αυτή θα πρέπει σίγουρα να συνδυαστεί και με άλλες μεθόδους (παγίδες ή ψεκασμούς). Χρειάζονται όμως γενικά οικονομίες κλίμακος και η μέθοδος αυτή αποδίδει σε μεγάλους ελαιώνες. Σε πολύ μικρούς ελαιώνες μπορεί να είναι αρκετά δαπανηρή και χρονοβόρα η έρευνα για το ποιο φυσικό εχθρό να επιλέξουμε, για την αγορά του, την απελευθέρωσή του εντός του ελαιώνα και τη συνεχή μέτρηση των αποτελεσμάτων.  

Γ.) Ψεκασμός με Καολίνη.

Ο Καολίνης είναι φυσικό ορυκτό. Όταν ψεκάζουμε τον καρπό με Καολίνη, δημιουργούμε ένα απωθητικό για το έντομο περιβάλλον, χωρίς παράλληλα να επηρεάζεται η ποιότητα του καρπού. Ο ψεκασμός με Καολίνη απωθεί το έντομο από το να εναποθέσει τα αυγά του και να τραφεί από τον καρπό της ελιάς. Υπάρχουν στο εμπόριο σκευάσματα καολίνη σε σκόνη πολύ υψηλής καθαρότητας, και είναι πολύ οικονομικά. Δυστυχώς όμως ένας ψεκασμός ποτέ δεν είναι αρκετός και χρειάζονται αρκετοί ψεκασμοί (ρωτήστε τον τοπικό αδειούχο γεωπόνο της περιοχής σας). 

Δ.) Ψεκασμός με Ζεόλιθο.

Ο Ζεόλιθος είναι (όπως και ο Καολίνης) ένα φυσικό ορυκτό προϊόν, το οποίο αν ψεκαστεί πάνω στον καρπό, δημιουργεί ένα μη φιλικό για το έντομο περιβάλλον. Συνήθως απαιτούνται τουλάχιστον τρεις ψεκασμοί κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου. Ο ψεκασμός με ζεόλιθο έχει και άλλα πλεονεκτήματα για την καλλιέργεια, καθώς όταν ξεπλυθεί και φτάσει στο έδαφος, δρα ως εδαφοβελτιωτικό (αυξάνει τη γονιμότητα του εδάφους και την ικανότητα συγκράτησης νερού). Μπορεί ακόμη να μας προστατέψει και από έναν πρόωρο παγετό. Τέλος, ο ψεκασμός με ζεόλιθο προστατεύει από ηλιακά εγκαύματα. 

Ε.) Ψεκασμός με βιολογικά εντομοκτόνα, όπως η φυσική πύρεθρος.

Η φυσική πύρεθρος δεν αφήνει υπολείμματα στο περιβάλλον, και συνήθως μπορούμε να συγκομίσουμε 3-4 ημέρες μετά την τελευταία εφαρμογή (ρωτήστε τον τοπικό σας αδειούχο γεωπόνο). 

Οι τρεις τελευταίες μέθοδοι (ψεκασμοί με φυσικά ορυκτά και βιολογικά εντομοκτόνα) έχουν μεγάλη χρησιμότητα σε πολύ μικρούς και μικρούς ελαιώνες, που συναντάμε παντού στην Ελλάδα. Για όσους καλλιεργητές δε μπορούν να βρουν μεγάλες δεξαμενές των 500 λίτρων, οι οποίες μεταφέρονται εντός του ελαιώνα πάνω σε τρακτέρ, υπάρχουν ψεκαστήρες πλάτης οι οποίοι θα σας βοηθήσουν να ψεκάσετε εύκολα και αποτελεσματικά 30-50 δέντρα. Πιο συγκεκριμένα, με έναν ποιοτικό ψεκαστήρα πλάτης των 18 λίτρων μπορείτε να ψεκάσετε με τις ουσίες αυτές περίπου 30-50 δέντρα σε λιγότερο από 30 λεπτά. Ο ψεκαστήρας STIHL SG 71 είναι μια πολύ καλή επιλογή για αυτές τις εργασίες. Ο μοχλός της αντλίας στερεώνεται δεξιά ή αριστερά εξασφαλίζοντας υψηλή άνεση χειρισμού, με δυνατότητα ρύθμισης του πλάτους και του μήκους. Διαθέτει ποιοτικές ζώνες και ανατομικό μαξιλάρι πλάτης για υψηλή άνεση στη μεταφορά. Εναλλακτικά, ο ισχυρός ψεκαστήρας SR 450 είναι κατάλληλος για διασπορά υγρών φαρμάκων φυτοπροστασίας σε μεγάλες εκτάσεις. Με εξοπλισμό υψηλής άνεσης, επιτρέπει αποδοτική και ξεκούραστη εργασία. Διαθέτει επιπλέον μηχανισμό μετατροπής 2-σε-1 που επιτρέπει επίσης χρήση για διασπορά σκόνης και κόκκων σε καλλιέργειες μεγάλης έκτασης. Το δοχείο με μεγάλη χωρητικότητα 14 λίτρων επιτρέπει να εργαστούμε για αρκετή ώρα χωρίς να χρειάζεται συμπλήρωση. Το γέμισμα γίνεται γρήγορα και καθαρά, χάρη στο μεγάλο στόμιο πλήρωσης. Οι απώλειες περιορίζονται στο ελάχιστο και το δοχείο καθαρίζεται εύκολα.

Προστασία και Ασφάλεια κατά την εφαρμογή ψεκασμών και τοποθέτηση παγίδων. 

Αν και τα φυσικά ορυκτά θεωρούνται ασφαλή, εξακολουθούν να είναι επικίνδυνα για τον άνθρωπο όταν εμφανίζονται σε υψηλές συγκεντρώσεις. Πρέπει να προσέχουμε ιδιαίτερα την προστασία του δέρματος και των ματιών μας κατά τους ψεκασμούς αυτούς. Η εταιρία STIHL διαθέτει στη γκάμα των προϊόντων της όλα τα προϊόντα ατομικής προστασίας, όπως προστατευτικά γυαλιά, ασπίδες προσώπου και γάντια ώστε να αποφεύγονται οποιαδήποτε ατυχήματα.

Επίσης, διαβάζουμε πάντα την ετικέτα του προϊόντος και στη συνέχεια, μετράμε, ζυγίζουμε και εφαρμόζουμε προσεκτικά. Είναι αυτονόητο ότι αποφεύγουμε τον ψεκασμό σε μία ημέρα με έντονο αέρα, καθώς έτσι το μεγαλύτερο μέρος της ουσίας δεν θα καταλήξει στο επιθυμητό σημείο.

πηγή: www.wikipedia.com/el